İngiltere’nin Berkshire kentinde takvimler 3 Aralık 1926 Cuma günü saatler ise 21.45’i gösteriyordu. Gizem dolu yapıtlarıyla o sıralar yeni yeni ünlenmeye başlayan muharrir Agatha Christie, küçük bir valize doldurduğu birkaç modül giysi, şoför dokümanı, kızının fotoğrafı ve hatırı sayılır ölçüde nakit parayla arabasına atladı ve soğuk gecenin karanlığında gözden kayboldu.
Otomobili sonraki gün bir kireçtaşı ocağında terk edilmiş halde bulundu. Valizi ve kürk mantosu hala farları yanmakta olan otomobilin içindeydi. Lakin 36 yaşındaki Christie’den eser yoktu.
Christie, 6 yılda 6 gizem romanı yayımlamış ve bugünkü kadar ünlü olmasa da mütevazı bir muvaffakiyete ulaşmıştı. Hasebiyle bir anda ortadan kaybolması, büyük bir heyecana yol açtı. Olay yalnızca İngiltere basınında değil dünyanın dört bir yanında manşetlere taşındı. 15 bin istekli vatandaşın iştirakiyle bölge didik didik edildi. Lakin bir sonuca varılamadı.
Bu durum tam 11 gün sürdü. Christie’nin kaybolmasıyla ilgili teoriler intihardan hudut krizine, hatta reklâma kadar uzanıyordu. Örneğin Daily Mail’in hususla ilgili haberinin başlığı “Kadın romancının kaybolmasının gizemi” biçimindeydi.
Christie, 15 Aralık günü, 355 kilometre uzakta Yorkshire’ın Harrogate kasabasında yer alan Swan Kaplıca Oteli’nde bulundu. Otele girişi takma isimle yapılmıştı. Hafızasını yitirmiş üzere görünüyordu. Kaybına birinci sayfadan yer varan bir gazeteyi büyük bir sükûnet içinde okuyordu. Kendisini almaya gelen eşini görünce tanımış lakin nereden tanıdığını çıkaramamıştı. Çift, otelin yemek salonunda oturup zahmetli bir akşam yemeği yerken, muhabirler de sonraki günkü gazetelerin birinci sayfalarına girecek haberleri için not almakla meşguldü.
16 Aralık gazetelerinden birinin manşeti “Kayıp Romancının Gizemi Çözüldü” halindeydi. Lakin bu başlık büsbütün yanlıştı, gizemin çözüldüğü filan yoktu. Hatta ortadan geçen bir asra yakın vakitte da Christie’nin kaybolması aydınlatılamadı. Gerçekten Christie biyografilerinin muharrirleri ve meraklılar bugün hala şu soruyu soruyor: Dünyanın en ünlü müellifi neden 1926’da 11 gün boyunca sırra kadem bastı?
TEORİ 1: EŞİNDEN İNTİKAM ALMAK İSTİYORDU
Eğer Christie romanlarının zeki dedektifi Hercule Poirot kanlı canlı bir insan olsaydı, muhtemelen birinci kuşkulu olarak Christie’nin eşi Archibald Christie’ye odaklanırdı. Birinci Dünya Savaşı’nda İngiltere hava kuvvetlerinde vazife yapmış bir subay olan Archibald ve Agatha 12 yıldır evliydi. Çiftin, Rosalind isminde 7 yaşında bir kız çocuğu bulunuyordu.
Peki memnun bir evlilik miydi bu? Polislerin başlangıçta tam bir centilmen ve bir savaş kahramanı muamelesi yaptığı Archie, polislere o denli olduğunu söylemişti. Lakin sonraki günlerde yaptıklarıyla kuşkuları üzerine çekti. Özellikle eşinin bir not bıraktığını, kendisinin de bu notu okuyup imha ettiğini tabir etmesi, okların Archie’ye dönmesine neden oldu.
Ancak Archie’nin şahitleri vardı; o hafta sonu yakınlardaki bir köy konutunda yaşayan arkadaşlarını ziyarete gitmişti. Ne var ki Archie, bu ziyaretin sebebinin o sırada metresi, kısa mühlet sonra da eşi olan genç yaştaki Nancy Neele’la nişanlanması olduğunu belirtmeyi ihmal etmişti.
Sonradan anlaşıldığı üzere, Agatha eşinin kendisini aldattığından haberdardı. Hatta 3 Aralık günü bu bahiste bir tartışma yaşamışlardı. Christie, 1977 yılında yayımlanan biyografisinde, eşinin “Ben Nancy’e âşık oldum ve mümkün olan en kısa müddette beni boşamanı istiyorum” dediğini aktaracaktı. (Tabii ki bunların hiçbirini polislere söylememişti.)
Kısa mühlet sonra “eski Bayan Christie” olacak olan muharrir, eşinin bağlantısına sonlanmış, “nişan” merasimi nedeniyle aşağılanmış hissetmiş ve Archie’yi cinayet şüphelisi üzere gösterip kutlamaları sabote etmek gayesiyle bu türlü bir plan kurmuş olabilir miydi? 98 yıldır birçok biyografi müellifi bu soruya “Evet” yanıtını verdi.
Zira Christie’nin kaybolmasının zamanlaması Archie’nin çabucak konuta dönmesini ve kutlamaların sona ermesini gerektiriyordu. Dahası kuşkulu listesinin başında yer alan Archie, “Mutlu bir evliliğimiz var” diye palavra söylemek zorunda kalmıştı. Christie’nin istediği de esasen buydu.
TEORİ 2: HAYATINA SON VERME TEŞEBBÜSÜNDE BULUNDU SONRA DA BU DURUMU ÖRTBAS ETMEK İSTEDİ
1 numaralı teorideki karmaşık planın hayata geçirilebilmesi için Christie’nin akli melekelerinin yerinde ve güçlü olması gerekiyordu. Lakin muhtemelen durum daha farklıydı. Çünkü 1926 yılı Christie için güç bir devir olmuştu. Annesini kaybetmiş, en yakın arkadaşı Charlotte’ın uzaklara taşınmasıyla yalnız kalmışı. Dahası Archie de bu kayıpların yasını tutarken eşine yardımcı olmak yerine vaktinin birçoklarını yurt dışı seyahatlerinde geçiriyordu.
Christie biyografisinde, “Hayatımda birinci sefer hakikaten hastaydım” diyor daima ağladığını, unutkanlaştığını, uyuyamadığını ve “bir hudut krizinin eşiğinde” olduğunu söz edecekti. Kaybolduğu gece Charlotte’a bir mektup yazmıştı. Polise teslim edilen bu mektupta Christie, “buradan uzaklaşmaya” gereksinimi olduğunu zira “yaşadıklarının haksızlık olduğunu” belirtiyordu.
Christie’nin biyografisinde birçok mevzuya açıklık getirilirken ortadan kayboluşundan hiç bahsedilmiyor. Hakikaten Christie bu bahisle ilgili yalnızca bir kere konuştu. O da yılan öyküsüne dönen boşanma davası sırasında kendini savunmak içindi. Daily Mail’e kısa bir açıklama yapan Christie, “O gece daha fazla devam edemeyeceğimi hissettim. O gece umutsuz bir şey yapma niyetiyle ve sonum ziyadesiyle bozuk bir halde konuttan çıktım” sözlerini kullanmıştı.
“Umutsuz bir şey” sözü intihara işaret etse de Christie muhakkak bu türlü bir teşebbüste bulunmadığını da vurgulamıştı. Zira intihar hem bir cürüm hem de bir günahtı ve bu türlü bir teşebbüste bulunmak kısa mühlet içinde sonuçlanacak boşanma davasında kızının velayetini kaybetmesine neden olabilirdi.
Christie bunun yerine dramatik bir olay yaşandığını belirterek, “Araba bir şeye çarptı ve birdenbire durdu. Ben direksiyona yanlışsız savruldum ve başım bir şeye çarptı. O ana kadar Bayan Christie’ydim” demişti. O andan sonrasını ise hatırlamıyor, çarpmanın tesiriyle süreksiz hafıza kaybı yaşadığını sav ediyordu.
Christie’nin otomobilini terk ettiği noktayı ziyaret eden biyografi müellifi Laura Thompson ise Christie’nin intihar etmeyi planladığına neredeyse emin olduğunu belirterek, “Gerçekten korkutucu bir yer. Etrafı suyla çevrili, ıssızlığın ortasında…” tabirlerini kullanıyordu. (Şunu da belirtelim: Christie’nin arabası hasarlıydı lakin kullanılamaz durumda değildi. Deposu da yakıt doluydu.)
TEORİ 3: HAKİKATEN DE ENDER GÖRÜLEN BİR TIP HAFIZA KAYBINDAN MUZDARİPTİ
Diyelim ki Christie hafızasını başını vurunca kaybetti. O vakit yürüyerek tren garına giden, Harrogate’e bilet alan ve epeyce şık bir yer olan Swan Kaplıca Oteli’ne yerleşen kimdi?
Teknik olarak otele yerleşen kişi Christie değil, Güney Afrika’nın Cape Town kentinden geldiğini söyleyen “Teresa Neele” isimli bayandı. Christie’nin soyadı olarak “Neele”ı seçmiş olması bilhassa dikkat cazipti zira bu eşinin metresinin soyadıydı. Dahası Christie, otel kayıt defterini de şahsına münhasır el yazısıyla doldurmuştu. Bu durumu bazıları açık bir ipucu olarak görürken bazıları aptalca bir kusur bazıları de Christie’nin “kafa karışıklığı ve hafıza kaybı” öyküsünü kanıtlayan saçma bir hareket olarak yorumluyor.
Christie, arkadaşı Charlotte’a gönderdiği mektupta, “Kafam patlıyor” tabirini kullanıyordu. Bu baş patlama hissi, ender bir psikiyatrik bozukluğa işaret edebilecek kaygı verici bir fizikî semptom olarak bedellendiriliyor. Dissosiyatif bozuklukları olan şahısların yüzde 85’i çok ağır baş ağrıları yaşıyor. En anlaşılamamış dissosiyatif bozukluklardan biri olan dissosyatif füg durumunda ise duygusal travmalar süreksiz hafıza kaybına yol açabiliyor. Bu sorunu yaşayan bireyler çoğunlukla dışarıdan olağan görünürken gezip seyahat etmeye başlıyor.
Swan Kaplıca Oteli’ndeki şahitlere nazaran, Bayan Neele burada kaldığı mühlet boyunca başka konuklarla kaynaşıyor, müzik söyleyip dans ediyor, geç saatlere kadar uyuyup yatakta kahvaltı keyfi yapıyordu. Bütün Bunlar Christie’nin ümitsizliğe düşmüş olduğu biçimindeki yorumlarla çelişiyor.
Ne var ki Thompson, “Christie görünürde çok düzgün vakit geçiriyor olsa da akut mental kasvetten kaynaklanan dehşet verici bir çöküntü yaşıyordu” dedi. Birtakım biyografi müelliflerine nazaran bu açıklamanın 11 günün gizemini çözdüğünü belirten Thompson, kendisinin bu kümede olmadığını belirterek, “Kesinlikle olamaz. Bence gerçekleri örtbas etmek için uydurdukları bir şeydi bu” diye konuştu. Thompson, olan biten hakkında bir daha konuşmak istemeyen Christie için hafıza kaybının kusursuz bir mazeret olacağını vurguladı.
TEORİ 4: DÜNYANIN EN BÜYÜK VE EN BAŞARILI REKLAMI YAPILDI
Archie, Christie’nin ortada olmadığı süreçte Daily Mail’e verdiği bir röportajda öteki bir teori ortaya atarak, “Eşim kendi iradesiyle ortadan kaybolma olasılığından bahsediyordu. Muhtemelen işiyle ilgili olarak, bir kayboluş planı aklından geçiyordu” tabirlerini kullanmıştı.
Christie ortadan kaybolduğu sırada başarılı bir yazardı lakin şimdi bir edebiyat efsanesine dönüşmemişti. Altıncı romanı The Murder of Roger Ackroyd’u (Roger Ackroyd Cinayeti) yayımlamasının üzerinden fazla vakit geçmemişti lakin kitap şoke eden sonuyla oldukça dikkat çekmişti. Çünkü kitaptaki katil öykünün anlatıcısından oburu değildi.
Günümüzde okurlar, Fight Club ve Gone Girl üzere eserler sayesinde anlatıcılara güvenmemek gerektiğini âlâ biliyor. Lakin 1926 yılında bu türlü öyküler pek yaygın değildi ve okurlar kendilerini kandırılmış hissetmişti. Biyografi muharriri Lucy Worsley’in kitabında belirttiği üzere Christie, “üçkağıtçılık konusunda gitgide büyüyen bir şöhrete” sahipti.
Dolayısıyla bütün bu kaybolma olayının günümüzde hala popülerliğini koruyan çok başarılı bir reklam atılımı olması mümkün. Zira Christie’nin ortada olmadığı günlerde, gazeteler romanlarını kayıp haberlerinin yanında tefrika halinde yayımlayınca kitap satışları iki bayana çıkmıştı. Artık küçük yayınevlerinden gelen telif ödemeleriyle yetinmesine gerek yoktu. Hatta 1930 yılında astronomik bir fiyat karşılığında altı kitaplık bir mutabakat bile imzalayacaktı.
Planlı olsun olmasın, kayboluşu sayesinde Christie, Worsley’nin sözüyle “ünlü yazar”a dönüştü. Lakin bu çok da güzel bir şey değildi. Christie artık güçlü ve ünlüydü. Dünyada Shakespeare ve İncil’den sonra en fazla satan üçüncü müellif olmuştu. Fakat bu harikulade mesleğinin var olmasının en büyük sebebinin, en büyük utancı olduğu gerçeğiyle yaşamak zorundaydı. Worsley, “Kazara olmuştu, ziyadesiyle nahoştu lakin dev muvaffakiyetinin temel taşına dönüşecekti” tabirlerini kullandı.
Agatha Christie’nin dünyaya sunduğu öteki gizemlerin bilakis bu kere kıssa, Hercule Poirot üzere bir dedektifin olan biteni nasılı ve nedeniyle tane tane anlatmasıyla sona etmiyor. Münasebetiyle Christie meraklılarının hala ipuçları arıyor olmasına şaşırmamak gerek. Zira tüm karmaşık karakterlere, sürprizlere, kapalı planlara ve dikkati diğer tarafa çekme gayretlerine rağmen, Christie’nin en büyük gizemi sonsuza kadar çözülemeden kalacak.
National Geographic’in “Why did Agatha Christie go missing? Here are 4 theories, from amnesia to publicity stunt” başlıklı haberinden derlenmiştir.