Emekli diplomat Onur Öymen Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı.
– Erdoğan, BM Genel Kurulu için gittiği ABD’de Türkiye’nin Hamas’la ilgisi bağlamındaki soruya Hamas için “terör örgütü değil, direniş grubu” karşılığı verdi. Türkiye, bu toplantıda ne elde etmiş oldu?
Burada kimin terör aksiyonu yaptığını tespit etmek kıymetli. Orta Doğu’da terör faaliyetleri Müslüman örgütlerle başlamıyor. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra çeşitli ülkelerden gelen Musevilerin bölgeye iskan edilmesi emeliyle Filistinlilerin topraklarından uzaklaştırılmasını gaye alan ve kimi emperyalist ülkeler tarafından kurdurulan terör örgütleri var. O örgütlerin hareketleriyle Filistin halkı üzerinde muazzam bir terör estiriliyor ve bu yolla yüz binlerce Filistinli konutlarından uzaklaşmak zorunda bırakılıyor. Ancak işin enteresan tarafı şu: İngiltere kendilerini frenlemek isteyince bu örgütlerin İngiltere’ye karşı terör hücumları başlatmaları ve İngilizlerin bölgedeki karargahını barındıran oteli havaya uçurmaları. Kim teröristtir, kim değildir” tartışması o vakitlerden beri devam ediyor.
‘5. HUSUS TERÖR İÇİN UYGULANDI’
Burada bir diğer mevzu da; terörün açık ve herkesin kabul ettiği bir tarifinin olmaması. Kimilerinin “terör örgütü” dediğine kimileri “değil” diyor. Terör örgütlerine karşı alınacak önlemler konusunda da görüş birliği yok. Örneğin NATO’nun 5. hususu, Bir NATO ülkesine karşı yapılan konvansiyonel yahut nükleer atağın bütün NATO ülkelerine yapılmış sayılacağı, her ülkenin buna karşı önlem alması gerektiğini belirtiyor. Fakat husus terör hücumlarını kapsamıyor. Biz Türkiye olarak, 1999 NATO Zirvesi’nde terör akınlarının da bu unsur kapsamına alınmasını önerdik lakin kabul edilmedi. Buna karşın 2001’de İkiz Kulelere yapılan hücumların 5. husus kapsamına girdiği NATO Konseyi’nde kararlaştırıldı. NATO tarihinde birinci ve bugüne kadar son kere 5. unsur uygulandı.
– Bundan ne anlamalıyız?
Bu üzere uygulamalar devletlerin o zamanki menfaatine nazaran değişiyor.
– Yeniden ABD ziyareti sırasında New York sokaklarında Türk bayrağı ve Erdoğan görselleriyle “Adil bir dünya için her adımda birlikte”, “Beşin ötesinde global bir sistem”, “Daha adil bir dünya için reforme erdilmiş bir BM”, “Türkiye insani yardımda ve sürdürülebilir kalkınmada ortak” yazıları olan araçlar gezdi. Bu manzaralar Türkiye’ye ne kazandırır?
Bana sorarsanız bu üzere usullerin fazla yararı yok. Devletlerin görüşlerini Amerikan kamuoyuna benimsetmek için uyguladıkları çeşitli teknikler var. Bu da onlardan biri. Lakin asıl tesiri olan lobilerdir. Bunlar hem kongre üyelerini hem de ABD hükümetini etkilemeye çalışırlar. Ancak Amerika idaresini ve kamuoyunu etkilemek için kesinlikle birtakım faaliyetler yapmalı.
– Ne üzere?
Mesela kongre üyelerini ve senatörleri ikna etme faaliyeti. Biz bunu Sayın Elekdağ’ın Washington Büyükelçiliği sırasında yaptık. O vakit kongrede bir kelamda Ermeni soykırım tasarısı gündeme getirilmeye çalışılıyordu. Ermeni lobileri gereğince çoğunluk bulmuştu. Buna karşılık biz de gittik, Amerika’da çok sayıda kongre üyesini, senatörü, danışmanlarını, ailelerini Türkiye’ye davet ettik. Ben de bu işle görevlendirilen diplomatlardan biriydim. Türkiye’de ilgili devlet adamlarıyla, gazetecilerle, aydınlarla, akademisyenlerle bunları görüştürdük. Bu son derece yararlı oldu. Sonuçta Ermeni lobisinin gücü azaldı ve aşağı üst otuz farkla onların lehine olan istikrar otuz farkla bizim lehimize döndü.
– Bu lobi faaliyetleri hala yapılıyor mu?
Sanmıyorum. Bence buna emsal faaliyetlerin yapılması tesirli olur. Yoksa sokaklardaki birtakım şovlara bakarak Amerikan yetkililerin karar vermesi ihtimalini kuvvetli görmüyorum. Kongreden kelamda Ermeni soykırım tasarısının geçmesinde bu üzere tedbirlerin eksikliği tesirli olmuştur.
– ABD seçimlerini kimin kazanması Türkiye’nin çıkarları açısından daha olumlu olur?
– Türkiye İsveç’in NATO’ya iştirakine aylar evvel onay verdi. Lakin F16’larla ilgili gelişme yok, F16 alabilecek miyiz?
Öncelikli sorun Türkiye’nin F-35’leri almasının niye engellendiğidir. F16’lar problemi daha sonra gündeme geldi. Türkiye’nin çıkartılmasının temel sebebi Türkiye’nin Rusya’dan S-400’leri almış olması mı, yoksa diğer sebepleri de var mı? Zira şayet Rusya’nın hava savunma sistemini bir NATO ülkesinin satın alması çok yanlış bir iş ise ve buna karşı yaptırım uygulanıyorsa Yunanistan’ın daha evvel S-400’lerin bir evvelki modeli olan S-300’leri almasına niçin kimse reaksiyon göstermedi? Hatta bunlar birtakım NATO ülkelerinin tatbikatlarına da katıldı. Öteki NATO ülkelerinde de S300’ler var. Bunun diğer sebeplerini araştırmak lazım.
‘S400’Ü MAZERET ETTİLER’
– Ne olabilir sebebi?
Biz 100 civarında F-35 alacaktık. Bu da bölgedeki hava istikrarını büyük ölçüde etkileyecekti.
– S400 bir mazeret mi oldu?
Gayet doğal… Komşu ülkeler, Türkiye’nin güçlenmesini isterler mi? Onlar, F-35’lere sahip olan Türkiye Hava Kuvvetleri’nin kendileri açısından dengeyi nasıl bozacağını fark etmiyorlar mı? Yunanistan açısından da, İsrail açısından da bu türlü. Lobilerin değerinden kelam ettik. Sanki F35’lerin Türkiye’ye verilememesi konusunda hiçbir faaliyetleri olmamış mıdır? Türkiye Amerikan patriotlarını almak istedi ancak mutabakat sağlanamadı. Biz mi almak istemedik yoksa onlar mı vermek istemedi? Bize S-400’ler nedeniyle yaptırım uyguluyorlar, sanki Hindistan’a da yaptırım uygulanıyor mu?
– Bu iş nasıl çözülmeli?
Biz bunu Meclis Savunma Komisyonu’nda 12 yıl evvel tartıştık. Ben, “Türkiye’nin komşularında hücum silahı varsa bizde de savunma silahı olmalı. Bizim komşularımızda füze akın sistemleri var. Onlara karşı bizim ulusal füze savunma sistemi kurmamız lazım” dedim. O periyot bu yaklaşık 3 milyar dolarlık bir projeydi. Türkiye o vakit bunu yapmadı, yapsaydı tahminen bu tartışmaların hiçbiri olmayacaktı.
– Erdoğan Suriye ile ilgili “Görüşme irademizi ortaya koyduk, karşı taraftan cevap bekliyoruz” dedi. Türkiye bir müddettir görüşmeye hazır olduğunu söylüyor, sizce Esad cevap için neyi bekliyor?
“Türkiye’nin beklentileri ne, Suriye’nin beklentileri ne?” Buna bakmak lazım. Alt seviyede görüşmeler olduğuna dair basında bilgiler çıktı. Bu görüşmeler gereğince olgunluğa kavuştuğunda üst seviyede toplantı olur. Şu an ortada yalnızca Suriye’nin istedikleri duyuluyor. “Suriye’nin toprak bütünlüğüne saygılıyız” diyoruz. Pekala Suriye Türkiye’nin toprak bütünlüğüne saygılı mı? Bir mühlet önce Suriye Dışişleri Bakanı “Hatay bizimdir” dedi. Buna gereğince reaksiyon gösterdik mi? Biz güya uzlaşma arayan taraf üzere kendimizi gösterirsek yahut görünürsek eksik olur. Bizim de beklentilerimizi ortaya koymamız lazım.
– Türkiye ne beklemeli?
Mesela terörle çaba konusunda Adana Mutabakatı var. Bu hayata geçirilecek mi? Suriye, PYD’nin bir terör örgütü olduğunu Birleşmiş Milletler’e bildirdi fakat daha sonra “İsterlerse Suriye ordusuna katılabilirler” üzere açıklamalar yaptılar. Hangisi sizin siyasetiniz? Siz de bizim üzere PYD’yi bir terör örgütü olarak mı kabul ediyorsunuz, yoksa kimi şartlarda onlara sahip çıkmaya mı düşünüyorsunuz?
– Esad Türkiye’deki sığınmacıları da kapsayan genel af çıkardı, Türkiye’den Suriye’ye dönen olur mu, hükümet bu affa dayanarak sığınmacıların dönüşüne yönelik nasıl bir adım atabilir?
Uluslararası uygulamalarda bu türlü bir af çıktığı vakit, affı çıkaran ülkeden taahhütlerini gerçekleştireceğine dair somut kanıt istenir. Somut kanıt yoksa kolay kolay geri gönderilmez. O bakımdan yalnızca af çıkartmak yetmez. Bu affın resmen nitekim uygulanacağını da bilmek lazım.
– Statüleri sığınmacı olduğu için göndermek kolay değil mi?
Sığınmacıları gönderirseniz ve onların başına bir iş gelirse o vakit bizden “insan hakları” çerçevesinde bunu sorarlar. Yani sığınmacıları zorla göndermek mi ikna ile göndermek mi daha düzgün? Beklenen sonuçlar dikkate alınmalı. Temel maksadımız zora başvurmadan sığınmacıları geri gitmeyi arzulamalarını sağlmak olmalı. Bunun için inançlı bölgeler de kurulabilir.
– İnançlı bölgeyi kim kuracak?
Irak’ın kuzeyinden gelenlerin geri gönderilmesi daha evvel sağladık. İlgili tüm tarafların geri gönderilme konusunda yardımcı olmaları lazım.
‘DÜNYADA GÖRÜLMEMİŞ BİR OLAY YAŞANDI’
– Yunan kıyı güvenlik botu evvel Bodrum’a geldi, 2 gün sonra Datça’da bottan inen bir kişi karaya çıktı. Yunanistan’ın bu cüreti nereden geliyor?
Başka ülkenin kıyılarına gideceksiniz orada bir tekneyi alıp götüreceksiniz… Dünyada görülmemiş bir olay yaşandı. Burada orman kanunu mu var, buna nasıl cüret edebilirler…
– Türk topraklarından görülecek kadar yakın olan lakin egemenliği hiçbir ülkede olmayan adalarda Yunanistan yıllardır asker bulunduruyor…
Biz Kardak’ta, “Buyurun, güzel geldiniz” demedik, istediğimizi aldık, başarılı olduk. Biz Kardak uğraşını boşuna mı yaptık? Lozan’dan sonra birtakım adalarla ilgili 1932’de İtalya ile mutabakat imzaladık. Buna nazaran Meis Adası’nın civarındaki birtakım kayalıkların bir kısmının bize, bir kısmının Yunanistan’a verilmesini sağlandı ve Bodrum’daki Karaada da Türkiye’ye verildi. Demek ki Lozan’dan sonra da tekrar Lozan’ın muhakkak kararlarına nazaran muahedeler yapılabiliyor.
– Buna misal bir teşebbüs olmadı mı daha sonra?
Yunanlılar, 1955 ile 1963 ortası Türkiye’ye, iki ülke ortasındaki deniz sonunun çizilmesi için müzakere edilmesi istikametinde yazılı ve kelamlı teşebbüslerde bulundular. Yani onların bile iki ülke ortasında deniz hududu olmadığına dair yazılı müracaatları var. Sanıyorum o sırada EOKA terör örgütü faaliyete başladığı için Türkiye buna sıcak bakmadı. Burada öteki ülkelerin de halini görmek lazım. Kardak krizi başladığı sırada biz öteki ülkelerin ilgili makamlarının haritalarını inceledik. İngiltere’deki haritalarda Kardak Türkiye’de görünüyor. O haritaları karşı tarafa göstermek için aldık. Bir de baktık ki piyasadaki tüm haritalar toplanmış yenisi basılmış, yenisinde Kardak Yunanistan’ın görünüyor.
– Biz Kardak’a çıkarma yaptıktan sonra mı değişiyor?
Evet. Türkiye’nin Kardak çabasından sonra haritalar değişti, Türkiye’de görünen Kardak, yeni haritada Yunanistan’da görüldü. Bu memleketler arası toplumun da ne kadar tarafgir davrandığının bir göstergesi. Kendimizi eleştirmeyi severiz fakat karşı tarafa da iğneyi batırmak gerek.
‘SONUNA KADAR MÜCADELE’
– O adalar artık Yunanistan’ın mı?
Olur mu… Hukuk bitmez, sonuna kadar uğraş edeceksiniz. Biz Lozan’dan beri bunun uğraşını veriyoruz. Buna benzeri pek çok hukuksuzluk var. Mesela milletlerarası mutabakatlara nazaran bir ülkede, ülkenin kara sularının genişliği neyse üzerindeki hava alanının genişliği de o kadardır. Daha fazla olamaz. Yunanistan’ın kara suları 6 mil fakat “Hava alanımız 10 mil” diyor. Türk uçakları 6 mil ile 10 mil ortasında milletlerarası hava alanı olması gereken bölgede uçtuğu vakit “Hava alanımızı Türkler ihlal etti”diye dünyayı ayağa kaldırıyorlar. Bu üzere çok bahsimiz var.
– AKP Hükümeti bu hukuksuz durumlara neden göz yumuyor?
2004’te Ege’deki adaların Yunanistan tarafından işgal edilmesiyle ilgili yazılı soru önergesi verdim. Kaç yıl oldu hala karşılık verecekler. Meclis’te bunları tartışmak lazım. Aşikâr ki sonuç alınamayacak hususları çok fazla gündeme getirmek istemiyorlar.
– Hem Ege’den hem Doğu’daki hudutlarımızdan yansıyan manzaralar, Türkiye için nasıl bir tehdidin habercisi?
Tüm bunlar ulusal güvenlik çıkarları ile ilgili. Meclis komitelerinde bunlar konuşulmalı. Basında tartışılmalı. Şimdiki problemleri Türkiye’nin en kıymetli hususları üzere görüyoruz ve her gün bunları konuşuyoruz. Ancak Türkiye’nin temel çıkarları ile ilgili hususları var. Hudut güvenliği onlardan biri. Hudut güvenliği, ülke güvenliği hususları gündemimizden hiç düşmemeli. Yalnızca günlük siyaset ile devlet yürümüyor.
– Dışişleri Bakanlığı, bünyesinde Güvenlik Genel Müdürlüğü kuruldu. Bugüne kadar diplomatların güvenliğini kim sağlıyordu, sizce muhtaçlık var mıydı?
Şimdiye kadar Türkiye olarak diplomatlarımızın güvenliğini sağlamak için elimizden geleni yaptık. Ülkemizin gönderdiği güvenlik vazifelilerinin her türlü imkanı, kaynağı vardı. Artı, birçok ülkede o ülkenin güvenlik makamları bizim mensuplarımızı, diplomatlarımızı korumakla vazifelidirler. Ayrıyeten otomobillerimizin içinde güvenlik görevlilerimiz vardı. “Bunların hepsi yetersiz, bir de ayrıyeten güvenlik teşkilatı kuralım” diyorsanız bunun nedenini izah etmeniz gerek. Niçin bu muhtaçlık duyuldu anlatılması gerek.
– Dışişleri Bakanlığı’nda meslekten olmayan atamaları nasıl değerlendiriyorsunuz, “monşer” ismi verilerek eleştirilen diplomatların yerine gelenler Türkiye’yi nasıl temsil ediyor?
Nasıl ki tıbbın tabipler tarafından yapılması gerekiyorsa diplomasi de prensip olarak diplomatlar tarafından yapılmalı. Bu beşerler hayatları boyunca bunun eğitimini gördüler, deneyimini kazandılar. “Testlerden geçmemiş, eğitimlerin hiçbirinden hakikat düzgün yararlanmamış bir insan da bunu yapar” derseniz “Diplomatların fazla bir ehemmiyeti yok, kim olsa diplomatlık yapar” diye anlaşılır.
‘KURULMASI ZOR’
– Arnavutluk’ta Vatikan gibisi bir Bektaşi devleti kurulması planlanıyor. Bunun manası nedir?
Anlaşılan bu durum Arnavutluk’ta da tartışılıyor. Zira Arnavutluk Anayasası’na buna müsait değil. Arnavutlar bunu ne kadar ciddiye alıyor bilmiyorum lakin pek fazla örnek yok dünyada. Bir sonuç vereceğini kestirim etmiyorum. Kurulması güç olmaz.
ONUR ÖYMEN KİMDİR?
1940’ta İstanbul’da doğdu. Birinci, orta ve lise tahsilini Galatasaray Lisesi’nde tamamladı. AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi’ni bitirdi. 1964’te Dışişleri Bakanlığı’nda çalışmaya başladı. Kıbrıs Barış Harekâtı sırasında bakanlığın Kıbrıs’tan sorumlu şube müdürlüğü misyonunda bulundu. 1988’de Kopenhag büyükelçisi, 1990’da Bonn büyükelçisi, 1995’te Dışişleri Bakanlığı müsteşarı, 1997’de NATO daimi temsilcisi olarak misyon yaptı. 2002’de İstanbul milletvekili seçildi ve CHP genel lider yardımcılığı vazifesine getirildi. Yılın Bürokratı, Yılın Hariciyecisi, Yılın Siyasetçisi ve Abdi İpekçi Barış mükafatlarına paha görüldü.