On bir yılını ceza konutunda geçiren Yılmaz Güney’ in 1972 yılında Orhan Kemal Roman Armağanı’nı alan birinci romanı “Boynu Bükük Öldüler”, Çukurova üzerinden 1950 yılı Türkiye’sindeki değişimi anlatıyor. Yüreğir Ovası, Yenice ve Oymaklı köyleri üzere Yılmaz Güney’in özyaşamından büyük izler taşıyan roman, oyunlaştırılırken büyük ölçüde onun vurgularını da koruyor. Nevşehir cezaevinde politikler koğuşunda on altı aylık bir çalışma sonucu yazılan roman Güney’in adalet arayışı bütün sinemalarında olduğu üzere bu romanda/ oyunda da vazgeçemediği temalardan.
‘PİRE İTTE, BİT YİĞİTTE OLUR’
Yılmaz Güney’in “Endişe” sineması çekimlerinde Ayşe Emel Mesci’ye “Pire itte, bit yiğitte olur” diyerek giydirdiği köy elbisesi gerçekçiliği, bu oyununda da karşımıza çıkıyor. Romandaki inandırıcı ve detaylı tabiat betimlemeleri üzere oyundaki gerçekçi sunum direktörün altını çizdiği insanlık halini daha da gerçekçi kılıyor. (Yılmaz Güney ile Ayşe Emel Mesci’nin dostluğu yıllar sonra ortaya çıkan bu oyunun muvaffakiyetini daha kolay anlamamızı sağlıyor. Güney’in sinemaya çekemediği kıssa Mesci’nin elinde oyuna dönüşüyor.)
Tarımda makineleşmenin köye gelişi ile işsiz kalma kaygısına kapılan beşerler, birebir vakitte klâsik hayatlarını sürdürmeye de devam ederler. “Ağasını tanımayan Allah’ını da tanımaz” tabiri ile devrin köy romanlarının dışında bir yer edinir “Boynu Bükük Öldüler”. İsyandan uzak duran Halil, hem olumlu hem olumsuz özellikleri ile oyunda karşımıza çıkıyor. Horoz dövüşünde kaybeden ağanın çok yansısı ile uyanışa geçen halkın direnişi oyunda romana oranla daha az yer kaplıyor. “Bir romanı oyunlaştırmak ister istemez bir eksiltme süreci içerir” diyen Ali Berktay’a hak vermemek elde değil. Oyunun birebir vakitte dramaturjisini yapan Berktay’ın bilhassa dikkat ettiği bir başka nokta da Güney’in romandaki şiirsel anlatımını ortadan kaldırmadan sadeleştirmesi. Bilhassa tabiat betimlemelerinde karşılaştığımız bu durum, oyunun yönetmeni Ayşe Emel Mesci için de bir kolaylık sağlamış.
Olay dizisinin ağır olduğu oyunda Halil karakterinin Emine’ye sevgi ve nefreti birbirine karışıyor, ne yapacağına karar veremeyen ve köyden ayrılan karakter, Yılmaz Güney’in daha sonraki öykülerinin de bir çıkış noktası pozisyonunda. Genç müellifin “Umut”la baktığı sanatsal bir geleceğin muştusu oluyordu bu roman.
KENT KÖYE HÜKÜMRAN OLUR
Boynu bükük tabirini romanda çokça kullanmış Yılmaz Güney. Mesci de bu tabiri başta Halil karakteri olmak üzere hem sözel hem fizikî olarak oyunun pek çok sahnesinde kullanıyor. Değişen toplumsal yapı karşısında çaresiz kalan ve geleneğe boyun eğmekten öteki devası olmayan köylünün de kütlüye çıkması mümkün olmayacaktır. Kentin köye hâkim olacağı hem muharrir hem direktör tarafından kabul edilen bir gerçektir artık.
İki perde ve yaklaşık iki buçuk saat süren oyunun müzikleri Umut sinemasından Arif Erkin’e ve Sürü sinemasından Zülfü Livaneli’ye ilişkin. Oyun sonunda projeksiyon ile sahneye taşınan Umut ve Yol sinemalarından imajlar, Halil’in yesyeni bir yola çıktığını gösteriyor seyirciye.
29. Altın Koza Sinema Şenliği haftasında prömiyerini yapan oyun, dönem boyunca seyircinin karşısında olacak ve yöre insanına kendisini hatırlatacak. Şenlik kapsamındaki sempozyumda “Modern Türkiye” isimli sinema ile 1920’ler Adana’sına ilişkin manzaraların seyirciye bilhassa Adanalıya farklı bir haz yaşattığını da eklemek gerekir.
Tiyatrosu ve sinemasıyla sanata doyan seyirci hayatın hoş yanlarıyla bir sefer daha baş başaydı. Verimli toprağı ve sıcacık iklimine bir dünya sığdıran Adanalı, sanatçı ocağı tabirini sürdürecek üzere, yesyeni adımlarla…
Teşekkürler, sanatı her daim yaşayan ve yaşatan beşere…